In de theatervoorstelling De Vierde Macht On Tour neemt Firma Mes het publiek mee naar een wereld die normaal gesproken verborgen blijft: de dagelijkse realiteit op een ministerie. In deze voorstelling onderzoeken makers en acteurs Roos Eijmers en Daan van Dijsseldonk de spanningen tussen transparantie en geheimhouding, en de balans tussen de ambtenaar als mens en professional. We spraken met Roos en Daan over de inspiratie voor de voorstelling en hun ervaring tijdens het maakproces.

Waarom een ministerie als onderwerp voor een theatervoorstelling?

Daan: “Dat vroegen wij ons anderhalf jaar geleden ook nog af! We waren er in eerste instantie niet mee bezig, totdat we werden gevraagd om een podcast te maken voor het Ministerie van Binnenlandse Zaken: Hallo Hannah, over de ambtenarij. Tijdens het maken van die podcast spraken we ambtenaren over ethische vraagstukken en de dilemma’s waarmee ze in hun werk te maken hebben. Die gesprekken waren verrassend interessant en veel boeiender dan we van tevoren hadden gedacht. Onze fascinatie voor deze verborgen wereld werd alleen maar groter toen de podcast naar buiten kwam en er ineens een rel ontstond, waardoor we die wereld nog beter leerden kennen.”

Roos: “We begonnen met een heel clichébeeld van ambtenaren: van die ‘grijze muizen’ die van negen tot vijf werken zonder dat het echt ergens om gaat. Maar door de gesprekken die we voor de podcast voerden, kwamen we erachter dat de werkelijkheid totaal anders is. Ambtenaren werken in een constante spanning. Aan de ene kant willen ze het beste voor de burger, maar die burger kijkt met veel wantrouwen naar hen. Aan de andere kant staat de pers, die hen scherp in de gaten houdt, wat wij zelf merkten toen de podcast lekte. En dan heb je nog de politiek, die continu iets van ze verlangt. Het is een wereld vol uitdagingen, maar ze kunnen daar nauwelijks over praten omdat ze hun werk niet publiekelijk mogen delen. En toch hebben ze dagelijks invloed op het beleid waar we allemaal mee te maken hebben.”

Hoe bereid je je als theatermaker voor op zo’n besloten wereld?

Daan: “De podcast gaf ons een goed startpunt, maar daarna zijn we verder gaan graven. We wilden vooral begrijpen hoe het voor de ‘gewone’ ambtenaren is om dagelijks te werken in die spanning tussen de burger en de eisen van transparantie. Het gaat in deze voorstelling niet om politiek of de hoogste ambtenaren, maar juist om de mensen die echt het werk doen. We hebben veel gelezen, gesprekken gevoerd met ambtenaren en wetenschappers, en geprobeerd te begrijpen waar de echte spanningen zitten.”

Roos: “We onderzochten bijvoorbeeld de grenzen tussen werk en privé. Kun je als ambtenaar, bijvoorbeeld, in je vrije tijd meedoen aan een protest van Extinction Rebellion? Die worsteling met waar de grenzen liggen tussen je werk en je privéleven is een thema dat we graag wilden belichten. Uiteindelijk is het de menselijke kant die niet genegeerd kan worden.”

Wat hopen jullie dat het publiek uit de voorstelling haalt?

Roos: “We willen het publiek een kijkje geven in een wereld waar ze misschien nog nooit over nagedacht hebben. We hopen dat mensen hierdoor beter begrijpen hoe het is om te werken in zo’n complexe omgeving en dat ze misschien zelf ook verantwoordelijkheid voelen als onderdeel van het systeem. Het gaat immers verder dan alleen stemmen.”

Daan: “Zoals bij al onze voorstellingen willen we dat het publiek aan het denken wordt gezet. We zijn meer geïnteresseerd in de vragen die tijdens de voorstelling opkomen dan in het leveren van pasklare antwoorden. We willen dat mensen door blijven praten over de dilemma’s die ze tijdens de voorstelling hebben gezien, in plaats van over onze acteerprestaties.”

Jullie speelden een eerdere versie van ‘De Vierde Macht’ op locatie in het Ministerie van OCW. Hoe was het om dat naar een theaterzaal te verplaatsen?

Roos: “We hebben vaker de overstap gemaakt van locatie naar theater, en dat is nooit simpelweg copy-paste. Onze locatievoorstellingen worden echt gevormd door de plek waar we spelen. In het ministerie was de locatie een integraal onderdeel van de beleving: je moest je identificeren, er was beveiliging, en je bewoog je door het gebouw. Het publiek zat letterlijk in het hart van het ministerie. Nu we het naar een theaterzaal verplaatsen, moeten we diezelfde spanning op een andere manier opbouwen. Het wordt daardoor een compleet nieuwe ervaring, zelfs voor mensen die de locatieversie al hebben gezien.”

Daan: “Tijdens de locatievoorstellingen spraken we veel met ambtenaren. Zij vertelden ons hoe ze, zeker sinds het Toeslagenschandaal, steeds vaker het land in worden gestuurd om de verbinding met de burger te zoeken. Dat leverde een boeiende dynamiek op die we in de voorstelling wilden verwerken. Het idee van ‘de burger ontmoeten’ vonden we meteen een interessant uitgangspunt, maar hoe werkt dat in de praktijk? Wat gebeurt er tijdens die ontmoetingen? En levert het ook echt iets op? Dit zijn vragen die we in de voorstelling onderzoeken, met de rollen nu omgedraaid: de ambtenaren staan nu zelf in het hol van de leeuw.”