De Warme Winkel, ooit een luis in de Nederlandse theaterpels, heeft inmiddels een indrukwekkend oeuvre op hun naam staan. Daarom besloot het toneelgezelschap om een van hun vele klassieke voorstellingen uit de mottenballen te trekken: Villa Europa, een gevoelig, grappig en ontroerend eerbetoon aan de Oostenrijkse schrijver Stefan Zweig (1881-1942).

Stefan Zweig beschikte over een zo mogelijk nog imposanter oeuvre dan De Warme Winkel, maar is toch vooral bekend van De wereld van gisteren, de autobiografie die direct na zijn dood verscheen. In het boek schetst Zweig een teder beeld van het maatschappelijk leven in Europa voor de opkomst van de nazi’s, wat gekenmerkt werd door een grote liefde voor schoonheid, respect voor kunst en een breed nagestreefd verheffingsideaal. Het boek staat bol van de bewondering voor Europa’s grootste kunstenaars en intellectuelen: Rodin, Freud, Einstein, Mahler.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog vluchtten Zweig en zijn vrouw Charlotte Altmann naar Brazilië, waar ze uiteindelijk gezamenlijk zelfmoord pleegden. De wereld van gisteren heeft mede daarom een diep nostalgische ondertoon, die veel hedendaagse lezers herkenbaar vinden – nu Europa en de rest van de wereld opnieuw ten prooi dreigen te vallen aan nietsontziende dictators. Kortom: hoog tijd voor een reprise van Villa Europa, waarin Vincent Rietveld en Laura De Geest zich dit keer in Zweigs bewonderkunst verplaatsen om een antwoord te vinden op het verlammende nu. De Geest neemt de rol uit 2009 over van Mara van Vlijmen, die wel de eindregie in handen had.

Vincent en Laura, hoe was het voor jullie om een zestien jaar oude voorstelling opnieuw op de planken te brengen?
Laura: Ik keek eerst de registratie van destijds en toen dacht ik wel: wat is dit nou precies? Het doet zoveel verschillende dingen. Maar toen las ik De wereld van gisteren van Zweig en daardoor begreep ik het helemaal – ook waarom dit nu weer opgevoerd wordt. Er is nu nóg meer verloren gegaan van het Europa van toen, en van schrijvers zoals Stefan Zweig. Ik denk dat ik dat soort schrijvers ook wel linkte aan een bepaald soort zwaarte en taalgebruik, maar dat heeft hij totáál niet. Hij is echt een soort lichtvoetige, optimistische schrijver die de hele wereld van gisteren bezig is met andere mensen beschrijven. En daardoor kom je erachter wie hij is. Ook dat bestaat niet meer echt. Nu gaat schrijven toch meer over je eigen identiteit.
Vincent: Dat typeert eigenlijk de negentiende eeuw en dat Fin-de-siècle, dat je als auteur juist niet je mening gaf. Schrijven was niet een soort verlengstuk van jezelf. Je vertelde juist verhalen over anderen en daarin schemerde dan natuurlijk wel een politieke voorkeur door, maar dan werd daar alsnog altijd een spel mee gespeeld.

Je hebt dus wel de registratie gekeken Laura?
Laura: Ja, want ik vond dat ik schatplichtig was naar het origineel. De eerste keer lette ik natuurlijk erg op Mara, de tweede keer keek ik meer naar het samenspel tussen hen. Ik heb wel vaker een rol overgenomen, maar dit was verreweg de moeilijkste, juist vanwege die dynamiek met Vincent. Het is niet een kwestie van eventjes de psychologie van een personage snappen en gaan. Dit draait om ritme, techniek en samenspel, en het is fysiek ook heel zwaar. Dus dat moest ik echt stap voor stap leren.

Hoe was het om door Mara zelf geregisseerd te worden?
Laura: Ze deed dat echt supergoed. Wat ik heel bijzonder vond, is hoe weinig ego ze erbij had. Ze zei nooit: dat is van mij en zo moet jij dat ook doen. En tegelijk was ze wel heel streng op wat er in dit stuk moest gebeuren. Al haar regie stond in het teken van: wanneer werkt het? Wanneer is dit op z’n mooist?

Vincent, waarom nu weer Villa Europa?
Vincent: Als je zo lang opereert als De Warme Winkel, dan krijg je om de haverklap mensen die zeggen: jullie zouden dát stuk weer eens moeten spelen! Mijn vader is heel oud inmiddels, maar die zei altijd: Villa Europa, dat zouden jullie nog eens moeten doen. Het is voornamelijk vanwege de ruk naar rechts natuurlijk. Bij de langzame ramp die zich in onze politieke arena voltrekt, denk je: wat kan ik doen? Argumenten helpen niet. Dus dan maar zoals Zweig: het mooie bewonderen, vol overgave. Wij bewonderen Zweig, die zelf ook mensen bewonderde: dat is een leuk Droste-effect. En natuurlijk is het ook leuk om een oud stuk te spelen dat van zichzelf al zo over nostalgie gaat, haha.

En hoe was het voor jou om een jonge versie van jezelf te spelen?
Vincent: Die tekst is echt een liedje, qua ritme. Dus die had ik vrijwel meteen weer in de vingers. Soms maakte ik me wel zorgen of ik die energie van toen nog heb. Want ik speel eigenlijk gewoon een heel enthousiaste nerd. En nu sta ik daar als ouwe lul iemand te bewonderen, dat is toch anders. De eerste avond ging ik er ook vól in en moest ik halverwege echt een beetje op mezelf letten. Maar die ouwe jas past me over het algemeen nog uitstekend. Letterlijk, want ik paste het kostuum nog. Daar ben ik wel trots op.
Laura: Behalve in de nek.
Vincent: Behalve in de nek ja. Ik heb een dikkere nek gekregen.

In het stuk vertellen jullie over Zweigs eerste toneelstuk Jeremiah, dat vervloekt leek. Jullie spelen er daarom maar een deel uit. Hebben jullie toch iets van de vloek gemerkt?
Laura: Nou, tijdens de première werd iemand onwel en moest er een ambulance komen. Dat was wel even heel eng. Maar verder, buiten veel blauwe plekken… Oh ja, mijn telefoon is gestolen!
Vincent: Er moeten drie kiezen bij mij getrokken worden. Dat is ook wel balen.
Laura: We hebben de wind juist mee. Ergens denk je toch: willen mensen dit zien? Maar het zit tot nu toe steeds rammetje vol.

Zweig hield zich veel bezig met medelijden als emotie. Wat is jullie verhouding tot medelijden?
Laura: Ik kan echt niet tegen mensen die gepest zijn en mensen die failliet gaan. Ik kan daar letterlijk niet naar kijken als het op tv komt. Terwijl Zweig zegt: help die mensen of stop met erin zwelgen. Maar ik kan het gewoon niet aanzien.
Vincent: Ik sluit me er meestal van af. Soms denk ik: ik moet gewoon één iemand echt redden. Of één uitstervende diersoort. Gewoon mijn hele leven toewijden aan het voortbestaan van de Irrawaddydolfijn.

Wat missen jullie zelf uit onze ‘wereld van gisteren’?
Vincent: Wat mij heel erg opvalt, is dat zestien jaar geleden lezen nog veel normaler was. Ik las toen 2 á 3 boeken per maand. Maar nu zit ik ook gewoon op 2 uur schermtijd per dag. Dus ik heb me echt voorgenomen om dat terug te winnen.
Laura: Mijn telefoon is dus gestolen en dat gaf eigenlijk ook meteen een opluchting. Ik ben ook weer fanatieker aan het lezen en het maakt me trots dat het lukt. Misschien wil de andere kant ook wel dat we het opgeven hè? Intussen komen er 250.000 mensen naar het protest tegen de genocide in Gaza. Dat bestaat ook gewoon nu!

In de voorstelling zwemt Laura letterlijk door een zee van boeken om dingen op te zoeken. Een soort fysieke versie van Google.
Laura: Voor mij gaat Zweig over traagheid. Je wordt uiteindelijk niet écht blij van dingen die makkelijk gaan. Je moet ergens je best voor doen, daar houden onze hersens ook van. Lezen is net zoals naar de sportschool gaan. Dus dat gaat allemaal terugkomen.
Vincent: Ik heb het met reizen. Tegenwoordig is dat: klik-klik, je stapt in een vliegtuig en voor je het weet zit je op Aruba. Terwijl je met de trein of een bus een landschap moet doorploegen. Dat is echt een ervaring. En daardoor loont het ook meer.

Geldt dat ook voor theater?
Vincent: Absoluut! Het gaat ook echt heel goed met het theater. De bezoekerscijfers zijn boven het niveau van voor corona. Mensen willen iemand op het podium zien struikelen die dan ook echt pijn heeft. Hoe vaak kijk je tegenwoordig niet een filmpje waarvan je je afvraagt of het echt is? Mensen krijgen daar genoeg van. Die willen iets echts.
Laura: Mensen zeggen over mijn tv-werk vaak: ik zag helemaal jou. Terwijl er niéts echt is aan televisie. Elke zucht is artificieel. Als je mij wilt kennen, moet je mijn theaterwerk gaan zien. Want dan voel je iemands energie.
Vincent: In De wereld van gisteren zit ook een hartverscheurende scène. Na de Eerste Wereldoorlog komen ze in Salzburg in een kapotgeschoten theater en dan gaat het symfonieorkest weer spelen. Er zijn nog maar twee altviolisten in plaats van vijf, de cellisten hebben gewoon scheuren in hun jacket, de lichten doen het niet, het is te koud. Maar het is de meest fantastische avond die ze ooit hebben meegemaakt.

Zweig beschrijft ook hoe het schoonheidsideaal vroeger omgekeerd was: hoe ouder, hoe beter.
Laura: Ja, dat is toch fantastisch! Ik denk zelf ook altijd: 56, 57, dat is mijn leeftijd. Ik kan niet wachten.
Vincent: Het heeft ook te maken met het hyperkapitalisme waar we in leven. Met targets halen, snel snel snel. En die energie wordt ons dan ook opgelegd. Marketeers willen niet dat we vertragen of stilstaan. Want dan blijf je gewoon de rest van je leven bij dezelfde internetprovider zitten.
Laura: Ervaring mag een groter goed worden. Mensen treuren om het verlies van hun jonge jaren, maar ik zou absoluut niet meer twintig willen zijn! Zeker niet als vrouw.
Vincent: Ik ben straks drie kiezen kwijt. Dan voel je je meteen veel lichter. Ik kan je het nummer van die chirurg straks wel geven.

In de voorstelling zitten ook veel typische Warme Winkel- imperfecties en dingen die misgaan. Expres of per ongeluk?
Laura: Haha, iedereen vraagt daar altijd naar. Maar daar gaan we niet op antwoorden.
Vincent: Vroeger maakte De Warme Winkel natuurlijk vaker van dit soort bewonderende voorstellingen. En dan gebruikten we het altijd het woord ‘intermediair’. Ik speel Zweig niet, ik speel een intermediair. Dat zegt genoeg denk ik.

Gaan er meer WW-klassiekers een wedergeboorte beleven?
Vincent: Nou, volgend jaar is het 100 jaar geleden dat Rilke overleed. En onze voorstelling Rainer Maria is natuurlijk ook iets wat veel mensen mooi hebben gevonden. Dus wie weet…

Tot slot: geloven jullie nog in het Europese ideaal?
Vincent: Zeker weten. Trump, Poetin, Erdogan: wat al die autocraten als eerste doen, is democratische instituten aan banden leggen: de pers, de vrije rechtspraak, de scholen. Dat is gewoon het playbook van de dictatuur. Maar in Europa zijn die instituten relatief sterk. Als dat een centimeter achteruitgaat, gaan er alarmbellen af. Dat moeten we koesteren.
Laura: Ja en daar moeten we ook voor vechten, de komende eeuw. Want als ik iets uit Zweigs boeken heb geleerd, dan is het wel dat die verworvenheden ook zomaar weer op de helling kunnen komen te staan. Sneller dan je denkt.

Interview door Rutger Lemm.